Gornji Bihor

Geografske karakteristike Gornjeg Bihora
Geografski Položaj
Gornji Bihor se nalazi na jugo zapadu Sandžaka (t.j. sjeveroistoku crne gore) između opština Bijelo Polje, Rožaje i Tutin.On se nalazi u slivu rijeke Popče i granica prema susjednim krajevima su veoma jasno izražene. Ovaj kraj je smješten između Pešterske visoravni na sjeveru, Vlahova na istoku, Turjaka na jugozapadu, poličke visoravni na jugu, Lima i Lozne na jugozapadu, Goduše na zapadu i Korita na sjeverozapadu. Gornji Bihor zahvata površinu od 173 km kvadratna. Čitav ovaj kraj nalazi se ispod 600 m nadmorske visine. Njegova teritorija je ispresjecana brojnim rijekama i potocima, među kojima su: Popča, Radmančica, Dobrodolska rijeka, Tucanjska rijeka, Trpeška rijeka i Vrbička rijeka. Sve se one preko Popče ulijevaju u Lim. U dolini ovih rijeka razvijala su se naselja sa poljoprivredom, a one su omogućavale i izgradnju saobraćajnica.

U zavisnosti od istorijskih događaja mijenjao se i značaj geografskog položaja ovog Sandžačkog kraja. Još u Rimsko doba preko ovog kraja su vodile saobraćajnice koje su povezivale područja današnjeg Skadra sa Novim Pazarom. U srednjem vijeku preko ovog prostora su prolazili karavanski putevi koji su povezivali Dubrovnik sa gradovima Srbije. Na raskrsnicama tih puteva razvijala se važna karavanska stanica i trgovačka kolonija koja se razvila u naselje "Bihor" koje se nalazilo u dolini rijeke Popče. Padom pod Turku vlast 1455 godine, naselje "Bihor" se razvija u značajnu vojnu tvrđavu.

Uslovi za izgradnju saobraćajnica su u ovom kraju uvijek bili teški kako zbog reljefa i udaljenosti od privredno razvijenih centara, tako i zbog zaobilaženja ovog kraja od privrednih ulaganja i razvoja. Dolina rijeke Popča je pogodna za povezivanje ovog kraja sa dolinom Lima, a dolina Kruščice je pogodna na sjeveru za povezivanje sa Pešterskom visoravni i preko nje sa gradovima Novopazarskog Sandžaka i šire, Srbije.

Bez obzira na tranzitnu ulogu, ovaj kraj je bio u saobraćajnom pogledu izolovan sve do 20 vijeka. Ideja o izgradnji saobraćajnice niz Lješnicu, kojom bi se ovaj kraj povezao sa Beranama i Bijelim Poljem, javila se još 1912 godine kada je građena saobraćajnica Bijelo Polje-Berane, ali do realizacije te ideje nije došlo sve do unazad par godina kada je napokon samodoprinosom i materijalnim davanjima našeg Bošnjačkog naroda tog kraja iz inostranstva probijen taj put i tako se izvršila poveza se Beranama i Bijelim Poljem. I ako ne kvalitetan ipak je prohodan makadam put. Izgradnjom puta Berane-Rožaje 1948 godine ovaj kraj je povezan sa Rožajama preko Turijaka i sa Beranama preko Police. Izgradnjom Jadranske magistrale 1971 godine ovaj kraj je zaobiđen iz čisto političkih razloga kako bi se njegov razvoj onemogućio u čemu se je i uspjelo. U daljoj izgradnji putne mreže u ovom kraju potrebno je izgraditi put, Petnica-Tucanje-Hazane-Lozna, Savin Bor-Đerekare-Sjenica, Bor-Dobrodole-Goduša, Savin Bor-Vlahovi-Rožaje, Bor-Lađevac-Korita. Na taj način, pored dobijanja uloge značajne raskrsnice, ovaj kraj će dobuiti značaj i u turizmu, a sve u cilju društveno-ekonomskog i kulturnog razvitka ovog siromašnog djela Sandžaka.

Fizičko-geografske karakteristike
Gornj Bigor ima raznovrsnu geološku strukturu terena. U njemu se nalaze visoke planine, rasjedne linije, riječne doline, glacijalni i kraški reljef, kao i vulkanske stijene. Ovaj prostor je nastao u eocenu i oligocenu, u vrijeme nastanka dinarida. Ovaj kraj je uglavnom sastavljen od paleozojskih škriljaca, trijanskih krečnjaka i dolomita.

Rasjedna linija Gornjeg Bihora se pruža sjever-jug, pa su i rijeke sa tim smjerom. Najduža rijeka prolazi kroz krečnjačke predjele i u nju se ulijevaju ostale rijeke Gornjeg Bihora. Popča se kod Bioče ulijeva u Lim, prolazeći kroz klisuru Kalludar. Veliki dio ovog područja zauzimaju planine: Turijak (1409), Vlahovi (1599), Ciglen (1345), Lađevac (1545). Preko planine Lađevac ovo područje terasasto prelazi u Peštersku visoravan. Najviši vrh u ovom kraju su Musina jama (1758), Međusten (1660), Crno vrelo (1628) i Borovo brdo (1505). Ovi planinski tereni pokriveni su bogatim i prostranim pašnjacima, te je stočarstvo u prošlosti bilo jako razvijeno. I pored velike nadmorske visine ovi su tereni prohodni zahvaljujući tokovima potoka i rijeka i šumskom pokrivaču. Petnička kotlina se nalazi u donjem toku rijeke Popče. Sa jugo-istoka je ograničena Trpeškim i Lazanskim brdom a sa sjevero-zapada Koraćkim brdom. Prema sjevero-istoku je otvorena rijekom Popčom ka Polimlju. Kotlina se pruža od sjevero-istoka ka jugo-zapadu u dužini od 7 km, a najveća širina u slivu Radmančica iznosi 3 km. Najniži dio kotline je na 708 m nadmorske visine. Sa desne strane Popča prima Radmančicu, koja u gornjem toku probija Radmansku klisuru, veoma atraktivnu. Pored ove rijeke razvijeno je naselje Radmance koje je bogato voćem i ratarskim kulturama. Sa lijeve strane u Gusarama, u Popču se uliva Vrbička rijeka, koja nastaje spajanjem Trpeške i Vrbičke koja su župna i poznata po gajenju voća i ratarskih kultura. Od mjesta spajanja Popče i Vrbičke rijeke, Popča mijenja pravac i teče prema zapadu. Ona pravi kotlinu u kojoj su razvijena naselja Paljuh i Lješnica. Sa desne strane, u naselju Lješnica u Popču se ulijeva Tucanjska rijeka koja polazi od Vrševa i u donjem toku pravi kotlinu u kojoj je naselje Tucanje koje je bogato voćem i ratarskim kulturama.

Osnovne karakteristike stanovništva
Ovo područje je u arheološkom pogledu nedovoljno ispitano. Na osnovu pronalazaka kamene sjekire u okolini Bijelog Polja i nekih ostataka materijalne kulture iz bronzanog doba u Beranama, može se reći da je i ovaj kraj bio naseljen još u neolitu. Ostaci ilirsko-rimske primitivne skulpture nađeni su u ovom kraju u Radmanskoj klisuri.

Najstariji stanovnici ovoga kraja su bili Iliri. Zatim, oko 390. godine prije naše ere sa zapada su došli Kelti, ali oni nisu bitno uticali na etničku strukturu ovog kraja. I padom ilirske države pod vlast Rimljana 35-33. godine prije naše ere, u ovom kraju se zadržalo ilirsko stanovištvo, koje je uglavnom bilo stočarsko. O prisustvu Rimljana u ovim krajevima govore ostaci groblja koja narod zove "rimsko groblje". "Pod vlašću Rimljana ovde i dalje žive Iliri koji postepeno prihvataju vlast, ali religiju nisu prihvatili, pa su nazivabi Vlasi. Za vrijeme cara Teodosija, Rimsko carstvo se 395. godine naše ere dijeli na istočno i zapadno, i ovo područje ulazi u sastav istočnog Rimskog carstva. Po dolasku Slovena na Balkansko poluostrvo u 6. i 7. vijeku, Ilirsko-rimsko stanovništvo se potiskuje ka jugu i brdima, pa se u vom kraju i dalje zadržalo. Kako su zajedno sa Slovenima prodirali i Avari (Obri), oni su prvi zauzeli ovo područje. Kasnije, od 610-641. godine Srbi naseljavaju Paganiju (Srbiju), a u ovim krajevima se zadržalo starosjedelačko stanovništvo koje se bavilo stočarstvom. I u 13. vijeku, "kada je proces srbizacije uglavnom bio okončan na drugim djelovima, u ovom području je ostalo dosta starosjedelčkog stanoništva" (Ž.Šćepanović, 31,47). Zbog sporog prihvatanja nove religije ovo stanoništvo su i Srbi nazivali Vlasima, a po njima je i planina nazvana "Vlahovima". Zbog pritiska Rimljana, Avara, Slovena i drugih naroda i religija, starosjedilačko stanovništvo je je prihvatilo bogomilstvo koje im je omogućavalo da zadrže svoj način života kao najbolju mogućnost opstanka u nepristupačnim krajevima. Dolaskom Turaka , ovo stanovništvo uzima Islamsku religiju. Turci su ovo područje osvojili i učvrstili svoju vlast u 15. vijeku. Grad Bihor Turci su zauzeli 1455. godine, a to je bio najveći srednjovjekovni grad u ovim područjima. Tada je stočarsko stanovništvo ovog područja imalo povlašćeni položaj kod Turaka u odnosu na zemljoradničko koje nasljava plodne riječne doline.

Po podacima o defteru (porezu) za 1585 godinu vidi se da je mali broj obveznika poreza. Takođe imena i prezimena obveznika nijesu tipično srpska. Evo tih imena po selima Gornjeg Bihora:

- Dobrodole:
1 Radica Ramko,
2 Stepan Jovan

- Lagatore:
1 Vukašin Radina,
2 Pop Radina,
3 Dobrin Vuk.

- Hazane:
1 Radina Milašin,
2 Živko Radosav,
3 Radina Vukašin,
4 Rain Drago
- Ponor:
1 Cvetko Jovan,
2 Gordan Uglješa,
3 Radan Uglješa,
4 Radosac Dragan,
5 Rajo Rahač,
6 Dujo Radina,
7 Dimitre Radeta,
8 Raqdosav Vuk,
9 Niko Majo,
10 Radina Stefan,
11 Mihajlo Novak

- Tucanje:
1 Milašin Radina.

- Trpezi:
1 Ilija Milašin,
2 Vuk Milašin,
3 Medoje Radivoj,
4 Mirko Radosav
5 Radul Radojica,
6 Jovan Milovan,
7 Golan Asen

- Kalica:
1 Vukašin Radivoje,
2 Stojan Radica,
3 Vojin Radica,
4 Šilj Radina,
5 Radosav Vukašin,
6 Đuro Marko

- Orahovo:
1 Radul Đuro,
2 Marko Radosav

- Godočelje:
1 Miloš arko,
2 Vuk Nikola

- Vrševo:
1 Dimitri Jovan,
2 Marko Stepan,
3 Branko Ranko,
4 Radosav Vuk,
5 Radivoj Jovan.

- Gornja Vrbica:
1 Rain Ivan,
2 Vuksan Jakov,
3 Petrin Ranko,
4 Stojan Niko

- Donja Vrbica:
1 Radina Stojan,
2 Uglješa Jovan,
3 Milašin Vukman,
4 Niko Malko,
5 Pavle Beran,
6 Nomadi.

- Kalica-Turijak:
1 Radosav Brain. -

Laze:
1 Marko Radina.

- Petnica:
1 Radina Hayimane,
2 Ranko Radina.

- Bor:
1 Vukman Vuk,
2 Jovan Radosav, Živko Ivan.

Najvjerovatnije da su ostali stanovnici ovih sela bilui već prihvatili Islam kao svoju vjeru.

Sa učvršćenjem Turske vlasti, odvija se intenzivniji proces dobrovoljnog Islamiziranja stanovništva. Tome su doprinijeli pobjeda Turskih vojnika nad Mletačkom Republikom u 17 vijeku za vrijeme kandijskog rata, nad Austrijom 1690 godine kod Kačanika, nad Austrijom i Mletačkom Republikom od 1714-1718 godine. Zaključenjem Požarevačkog mira 1718 godine neislamizirano stanovništvo se seli iz krajeva koji su bili pod Turskom vlašću. Isto tako poslije ugušenja Bosansko-Hercegovačkog rata od 1875-1878 godine, vrše se izvjesna dosekljavanja islamiziranog stanovništva iz Bosne i Hercegovine. Poslije Berlinskog KONGRESA 1878 GODINE U OVE KRAJEVE DOSELJAVA MUSLIMANSKO STANOVNIŠTVO IZ KOLAŠINA, KOJI JE RAZGRANIČENJEM IZMEĐU TURSKE I CRNE GORE 1886 GODINE PRIPAO CRNOJ GORI. Poslije Balkanskih ratova i pada Turske, vrši se veliki pritisak i dolazi do iseljavanja islamiziranog stanovništva ovog kraja na Kosovo,, u Tursku i Bosnu i Hercegovinu. U proleće 1914 godine iz ovog kraja je iseljeno nekoliko hiljada stanovnika za Tursku, a doseljeno je pravoslavno stanovništvo iz raznih krajeva crne gore. Iseljavanje se nastavilo i između prvog i drugog svjetskog rata pa sve do današnjih dana. U toku 1945, 1946, 1947 godine sa ovog područja je u Vojvodinu iselilo nekoliko porodica kao kolonizatori. Zbog nepodnošljivih uslova života u novoj sredini, neke porodice su se vratile.

Iseljavanje stanovništva Islamske vjeroispovijesti iz ovih krajeva za Tursku je bilo intenzivno 1956-1958 godine. Migraciona dinamika stanovništva Gornjeg Bihora u prošlosti je bila veoma intenzivna. Danas u ovom kraju žive Muslimansko-Bošnjačko stanovništvo i mali procenat Pravoslavnog stanovništva.

U Gornjem Bihoru se nalazi 71-no prezimena:
1. Adrović
2. Agović
3. Alibašić
4. Babić
5. Babačić
6. Batilović
7. Bibuljica
8. Brakočević
9. Cikotić
10. Ćeman
11. Čivović
12. Čilović
13. Čolović
14. Duraković
15. Đukić
16. Đurašković
17. Bošnjak
18. Garčević
19. Goljo
20. Hajdarpašić
21. Halilović
22. Hodžić
23. Huremović
24. Idrizović
25. Ivezić
26. Javorovac
27. Kalić
28. Kočan
29. Korać
30. Klica
31. Kožar
32. Kršić
33. Hećo
34. Herović
35. Latić
36. Levaić
37. Ličina
38. Ligonja
39. Ivezić
40. Luković
41. Mehović
42. Muhović
43. Muratović
44. Murić
45. Mirković
46. Novalić
47. Osmanović
48. Palamar
49. Pačariz
50. Petrović
51. Pramenko
52. Prentić
53. Pljakić
54. Radošević
55. Ramdedović
56. Ramčilović
57. Račić
58. Rastoder
59. Rujović
60. Rugovac
61. Sadiković
62. Sehratlić
63. Smailović
64. Skenderović
65. Šabotić
66. Škrijelj
67. Taraniš
68. Tiganj
69. Vukajlović
70. Vujošević
71. Zverotić

Korišceni su podaci iz knjige Mg.Pr. Selije Adrovića "Gornji Bohor"